ΜΥΚΟΝΟΣ TΑΞΙΔΙΩΤΙΚOΣ ΟΔΗΓOΣ

ΜΥΚΟΝΟΣ > ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η Χώρα είναι ο κύριος -ιστορικός- οικισμός της Μυκόνου. Στην ενδοχώρα του νησιού υπάρχουν παραδοσιακά διάσπαρτες αγροικίες, τα επονομαζόμενα "χωριά", που ομαδοποιούνται στις φυσικές λεκάνες της γης, όπου εξασφαλίζεται υπόγειο νερό και καλλιεργήσιμη γη. Μια μεγάλη πύκνωση των "χωριών" στο σχετικά γόνιμο οροπέδιο στα ανατολικά του νησιού αποτελούν την πάντα γραφική Άνω Μερά.

Η Χώρα της Μυκόνου βρίσκεται στη δυτική ακτή του νησιού, επάνω στη θάλασσα, μεταξύ των όρμων Κόρφου και Τούρλου και έχει αναπτυχθεί στην προσχωσιγενή επίπεδη έκταση, που απλώνεται στα δυτικά του ημιορεινού όγκου της Μυκόνου ως το χαμηλότερο βράχο του μεσαιωνικού Κάστρου της. Τα χαρακτηριστικά αυτά, την κάνουν να ξεχωρίζει από τους περισσότερους αιγαιοπελαγίτικους οικισμούς, οι οποίοι συνήθως είναι σκαρφαλωμένοι αμφιθεατρικά σε πλαγιές και κορφές σε ασφαλή απόσταση από την θάλασσα.

Εδώ στη Χώρα της Μυκόνου αντίθετα, η ανάπτυξη του οικισμού σε ένα επίπεδο ενισχύει κυρίως την αίσθηση ενός δαιδαλώδους αλλά ενιαίου πολεοδομικού εσωτερικού χώρου, που έχει σχηματιστεί από τους λευκούς όγκους και κενά μιας ομοιογενούς και εντυπωσιακής ρυμοτομίας. Σε αυτό συντελεί το ενιαίο ύψος των κτιρίων - που στην μεγάλη τους πλειοψηφία είναι διώροφα - και η ρυθμική επανάληψη υλικών εξωτερικών ομοιόμορφων στοιχείων (όπως τα ανοίγματα, οι εξώστες, οι σκάλες, οι πεζούλες) και χρωμάτων.

Αυτά όλα τα χαρακτηριστικά δίνουν την εντύπωση στον περιπατητή της Χώρας ότι βρίσκεται σε φιλικό υπαίθριο χώρο, αλλά μόνο η οπτική επαφή με την θάλασσα, όπου αυτή είναι δυνατή, τον προσανατολίζει. Παρά το γεγονός ότι, η εξέλιξη της Χώρας διήρκεσε αρκετούς αιώνες, εν τούτοις οι σταδιακές διαμορφώσεις και προσαρμογές νέων τμημάτων σ’ αυτήν κατέληγαν πάντα σε ενιαίο λειτουργικό και αισθητικό αποτέλεσμα.

Όπως και στους περισσότερους αιγαιοπελαγίτικους οικισμούς, τα σπίτια στη Χώρα μπορούν να διακριθούν ανάλογα με το πλάτος της πρόσοψής τους και την οργάνωση στο εσωτερικό τους σε "στενομέτωπα" και "ευρυμέτωπα". Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κατασκευών αυτών, είναι το ότι, ο ιδιοκτήτης του ισογείου και του ανωγείου μιας διώροφης οικοδομής δεν ήταν υποχρεωτικά ο ίδιος και μπορούσε κάποιος να κατέχει ανεξάρτητα από το ισόγειο, το δώμα του (τον "αέρα"), ως οικόπεδο και να το οικοδομεί.

Κάθε οικοδομικό τετράγωνο του οικισμού αποτελείται συνήθως από σπίτια του ίδιου τύπου που έχουν μεταξύ τους πλήθος κοινών χαρακτηριστικών. Η πρόσβαση στον πάνω όροφο (ανώγειο) γίνεται πάντοτε από εξωτερική σκάλα, η οποία προβάλλεται στον δρόμο. Οι ξύλινες κουπαστές της σκάλας ("μπάλοι"), τα ξύλινα κλειστά μπαλκόνια ("μπουντιά"), τα στηθαία, οι επιχρισμένες υδρορροές ("κάναλοι") και οι περίτεχνα πολλές φορές, διακοσμημένοι καπνοδόχοι ("κάπασοι"), ομαδοποιούνται σύμφωνα με την εποχή τους και την κοινωνική τάξη των ενοίκων, στο κοινό πλαίσιο πάντοτε της ομοιομορφίας που επέβαλαν τα διαθέσιμα μέσα και υλικά. Η εσωτερική διαρρύθμιση, ειδικότερα των στενομέτωπων σπιτιών, είναι απλή και λειτουργική. Τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο, ο μακρόστενος αρχικός χώρος χωρίζεται από ελαφρύ χώρισμα σε δύο κύρια τμήματα. Τα σπίτια αυτά, έχουν συνήθως από ένα παράθυρο και μια πόρτα σε κάθε όροφο. Αντίθετα, τα ευρυμέτωπα σπίτια, είναι αυτά που παρέχουν την δυνατότητα κάποιας μεγαλύτερης ποικιλίας στη διαίρεσή τους.

Για την κατασκευή του δώματος, κοινή σε όλα τα κτίρια, απαιτούνται καλάμια ή σανίδια, τα οποία υποβαστάζουν οι "τράβες", από καστανιά συνήθως, που κι αυτές υποστηρίζει το τραβεζόνι ή το πέτρινο τόξο ("καμάρα"). Επάνω στο πλέγμα αυτό στρώνονται τα φύκια -για μόνωση- και πάνω από αυτά απλώνεται λάσπη που ασβεστώνεται τακτικά, ώστε να δημιουργηθεί μια αδιαπέραστη κρούστα.

Στην τοιχοποιία χρησιμοποιείται κυρίως, ο εγχώριος γρανίτης, κομμένος σε λίθους ακανόνιστου σχήματος. Το επίχρισμα (σοβάντισμα), γίνεται από χοντρή άμμο αναμεμιγμένη με ασβέστη και επιστρώνεται μία μόνο φορά (ένα χέρι). Η εφαρμογή του γίνεται μόνο με μυστρί, χωρίς πήχυ και χωρίς να τον "ξεχοντρίζουν". Στον τρόπο αυτό οφείλεται, η τόσο χαρακτηριστική πλαστικότητα των επιφανειών και των όγκων της κυκλαδικής οικοδομικής παράδοσης.

Τα "χωριά" (αγροικίες) της Μυκόνου, ενώ χρησιμοποιούν τα ίδια δομικά υλικά με τα σπίτια του οικισμού, εντούτοις αντικατοπτρίζουν μια ιδιαίτερη αισθητική αντίληψη, καθώς, κατάλευκα και αυτά, έρχονται σε εντυπωσιακή αντίθεση με τους γκρίζους γρανιτώδεις βράχους, τις ατελείωτες ξερολιθιές, τις φραγκοσυκιές και τους καλαμιώνες. Η βασική διάταξη του κάθε "χωριού" είναι το κυρίως σπίτι, που συνήθως αποτελείται από δύο ή τρία δωμάτια (τη σάλα, την κουζίνα, την κάμαρα -όπως και στη Χώρα- πάντοτε μικρή) και την ασβεστωμένη αυλή, αναπόσπαστο οργανικό μέρος του.

Η κάτοψη του "χωριού", με μεσημβρινό συνήθως προσανατολισμό, έχει τη μορφή "Γ", με την αυλή στη θέση του κενού. Βοηθητικοί χώροι και εγκαταστάσεις συμπληρώνουν στη συνέχεια την αγροτική παραδοσιακή κατοικία. Αυτοί μπορεί να είναι, ο ΄αχεριώνας΄, ο φούρνος, ο στάβλος (βουϊδοκέλα), το χοιροκέλι, ο περιστεριώνας κι ακόμα το πατητήρι, το αλώνι, ο μάγγανος (αν υπάρχει λαχανόκηπος) και η στέρνα, με μικρότερα "στερνάκια" για το πλύσιμο κοντά στο πηγάδι. Συχνά το συγκρότημα συμπληρώνεται και από μια μικρή οικογενειακή εκκλησία, όπου κατά παράδοση εντοιχίζονται τα οστά των προγόνων της οικογένειας.

Tα "χωριά" της Μυκόνου, είναι απέριττα και αρμονικά ενταγμένα μέσα σε ένα βραχώδες και με περιορισμένους πόρους περιβάλλον, πετυχαίνοντας την κάλυψη οικιστικών αλλά και βιοποριστικών αναγκών των αγροτών του νησιού. Αποτελούν δε τα αντιπροσωπευτικότερα δημιουργήματα ανθρώπων, που καλλιέργησαν την τέχνη να επιζούν στις άγονες και βραχώδεις Κυκλάδες και που, εκτός της επινοητικότητάς τους, διέθεταν ως μοναδικούς πόρους, τον ήλιο, τον αέρα και τη θάλασσα.